Biobased bouwen: een kans voor een duurzame bouw en landbouw?

Op 8 juni vond de dialoogbijeenkomst ‘Biobased Bouwen’ plaats, die werd georganiseerd door de Economic Development Board Alphen (EDBA) en Rabobank. Bij biobased bouwen wordt gebruik gemaakt van natuurlijke bouwmaterialen, zoals hout, hennep, vlas, lisdodde en miscanthus, die ecologisch verantwoord worden geteeld. Doel van de bijeenkomst was om te onderzoeken of er kansen zijn voor dit duurzame alternatief in het Groene Hart. Onder de aanwezigen waren deelnemers uit de hele keten: bouwbedrijven, agrariërs, woningcorporaties, verwerkers en architecten.

“Als EDBA brengen wij gevraagd en ongevraagd advies uit over de economische ontwikkeling van de regio Alphen”, vertelt EDBA-voorzitter Frank Ponsioen, in zijn openingswoord. “We hebben een economische agenda opgesteld, waarin we vijf tot tien jaar vooruit kijken. Eén van de zaken waarnaar we kijken, is de ontwikkeling van biobased bouwen en het opzetten van een vezelteelt. Willen we dat in deze regio? En als we dat willen, hoe kunnen boeren en bouwers elkaar daarin versterken? En wat zijn daarbij dan de uitdagingen? Daarover gaan we tijdens deze dialoogbijeenkomst met elkaar in gesprek.”

Schoksgewijze verandering

Vervolgens was het woord aan Gijs Diercks, senior onderzoeker & adviseur van Bureau Drift. “Wij zijn als bureau verbonden aan de Erasmus Universiteit en doen onderzoek naar duurzaamheidstransities”, vertelt Diercks. “Dat doen wij onder andere voor een groot aantal landelijke en regionale overheden.” Bij een transitie gaat het om een fundamentele, schoksgewijze verandering in maatschappelijke systemen, zo maakt hij duidelijk. “Een transitie komt tot stand wanneer verbetering van het bestaande geen oplossing meer biedt.” Hij geeft het voorbeeld van de aanleg van meer en bredere wegen in de afgelopen tientallen jaren. “Dat werd gezien als een oplossing voor het fileprobleem.

Maar meer wegen loste het probleem niet op, want het aantal auto’s nam alleen maar verder toe. En daardoor ook de uitstoot van CO2, fijnstof en stikstof.”

Begin van een transitie

Biobased bouwen is ook zo’n transitie, legt hij uit. “Deze nieuwe manier van bouwen maakt het mogelijk om een duurzame omslag te maken in de bouw en landbouw. Van CO2-intensief in de oude situatie, naar CO2-negatief in de nieuwe situatie. Van een stikstofoverschot naar stikstof in balans. En van de landbouw als industrie, naar de landbouw als landschapsbeheer.” Maar, zo benadrukt hij, transities gaan niet vanzelf. “Een transitie duurt één of twee generaties. Voor wat betreft biobased bouwen staan we nog aan het begin. Er is niet één allesomvattend plan voor de overgang naar dit duurzame alternatief. We zien momenteel een diversiteit aan projecten. Sommige projecten mislukken, andere projecten slagen. Dat is inherent aan een transitieproces.”

Van land naar pand

De tweede presentatie van de bijeenkomst werd verzorgd door Atto Harsta, ketenregisseur voor Zuid- Holland van Building Balance. Building Balance is een landelijk programma, dat zich richt op het toepassen van teelten en reststromen van Nederlandse bodem voor de productie van duurzame bouwmaterialen. Zijn presentatie had dan ook de treffende titel ‘Van land naar pand’. “Biobased bouwen begint inmiddels in een versnellingsfase te komen. Het wordt onder andere ondersteund door minister De Jonge van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Hij ziet het gebruik van duurzame materialen als cruciaal om de problemen in de woningbouw op te lossen.” Eigenlijk worden door deze manier van bouwen drie doelen tegelijkertijd gerealiseerd, stelt Harsta. “We halen onze circulaire doelen, de woningbouw hoeft niet stil te liggen omdat er minder stikstofuitstoot is en het biedt perspectief voor de boeren.” Op diverse plekken in Nederland wordt al op deze manier gebouwd, vertelt Harsta. “In diverse regio’s van het land zijn al succesvolle ketens van boeren, industrie en bouwbedrijven opgezet. Die ketens zijn belangrijk. Want je kunt wel boeren verleiden om vezelgewassen te gaan verbouwen, maar er moet er moet ook een markt zijn.”

Gezonde gebouwen

Voorbeelden van gewassen die geteeld zouden kunnen worden zijn volgens Harsta onder meer olifantengras, hennep, lisdodde, vlas en zonnekroon. De teelt van deze gewassen is voor de boer in meerdere opzichten gunstig, legt Harsta uit. “Ze stoten erg weinig stikstof uit, er zijn bij de teelt geen pesticiden nodig, de gewassen zijn door diepe worteling minder gevoelig voor droogte en ze zorgen voor koolstofopslag door de opname van CO2 uit de lucht.” De gewassen kunnen in bewerkte vorm vervolgens in de bouw gebruikt worden als isolatie- of plaatmateriaal. En dat heeft de nodige voordelen, aldus Harsta. “CO2-intensieve bouwmaterialen kunnen vervangen worden, koolstof wordt opgeslagen in gebouwen, het voorkomt energiegebruik tijdens de bouw en zorgt tevens voor gezonde gebouwen.”

Kan de teelt rendabel?

Na het plenaire gedeelte gingen de deelnemers uiteen in groepen om verder te denken over de mogelijkheden van biobased bouwen. De aanwezigen zagen een aantal belemmeringen voor de omschakeling naar vezelgewassen. De belangrijkste vraag was: kan de teelt van vezelgewassen op een rendabele manier? Zijn er extra subsidies nodig om boeren mee te krijgen in deze transitie? Hoe kun je op termijn een gezonde keten realiseren, zonder de afhankelijkheid van subsidies? Kunnen vezelgewassen wel verbouwd worden in het natte veenweidegebied van het Groene Hart? En als er